Međunarodni sud pravde u Hagu razmatra tužbu Nikaragve prema kojoj podrška Njemačke Izraelu krši Konvenciju o genocidu, što Njemačka negira. U zavisnosti od presude, slučaj bi se mogao pokazati istorijskim.
Konvencija o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida, opšte poznata kao Konvencija o genocidu, jedan je od mnogih dijelova međunarodnog prava nastalih kao odgovor na najgori genocid 20. vijeka. Pod okriljem novoformiranih Ujedinjenih naroda, konvencija iz 1948. ima cilj da ispuni ponavljano geslo “nikad više”, nastalo nakon njemačkog sistemskog ubijanja šest miliona evropskih Jevreja i miliona pripadnika drugih naroda u holokaustu.
Postavljanjem ovog pravnog okvira, konvencija se nada da će spriječiti moguće genocide. Mala srednjoamerička država Nikaragva je na taj dokument takođe stavila svoj potpis. Svaki potpisnik ima pravnu odgovornost poštivanja odredbe konvencije i zadržava pravo da formalno optuži drugog za njihovo kršenje.
To je upravo učinila Nikaragva. Ona je 1. marta pokrenula postupak pred Međunarodnim sudom pravde (ICJ), u nizozemskim Hagu, protiv Njemačke. U podnesku se navodi da Njemačka, zbog svoje stalne podrške Izraelu, uključujući isporuku oružja, “nije uspjela ispuniti svoju obavezu da spriječi genocid počinjen nad palestinskim narodom” i da je tako “doprinijela izvršenju genocida kojim se krši konvencija“ i drugi elementi međunarodnog prava, prenosi Deutsche Welle (DW).
U postupku se traži da sud primijeni “privremene mjere” protiv Njemačke, koje bi mogle zahtijevati suspenziju njene podrške Izraelu, “posebno njene vojne pomoći uključujući vojnu opremu, u mjeri u kojoj se ova pomoć može koristiti za kršenje Konvencije o genocidu”.
Definisanje “genocida”
Nakon terorističkog napada Hamasa na Izrael 7. oktobra, u kojem je po službenim izraelskim podacima poginulo oko 1.200 ljudi, uključujući najmanje 850 civila, Izrael je bombardovao i okupirao Pojas Gaze. Prema zvaničnim podacima Hamasovih zdravstvenih kancelarija, broj poginulih premašio je 32.000 osoba, što je više od 1,5 posto stanovništva. Neke humanitarne organizacije kažu da bi ta brojka mogla biti i veća. UN i organizacije za zaštitu ljudska prava optužile su izraelske snage za neselektivne napade na civile. Čak i nepokolebljivi saveznici Izraela, kao što su Sjedinjene Države, zauzele su stav da gine previše civila.
Ipak, predstavljaju li akcije Izraela “genocid” pitanje je pravnog mišljenja. U januarskoj presudi o južnoafričkoj tužbi protiv Izraela Međunarodni sud pravde je utvrdio da “barem neka djela i propusti za koje Južna Afrika navodi da su počinjeni u Gazi mogu potpisati potpadnu pod odredbe Konvencije”.
U naknadnom saopštenju od 28. marta, sud je donio dodatne odredbe, uključujući i zahtjev da Izrael informira sud kako ispunjava svoje obaveze prema međunarodnom pravu.
Njemačka je otvoreno stala na stranu Izraela u odbacivanju optužbi, što ide ruku pod ruku s negiranjem same nepravde.
“Mi poštujemo Međunarodni sud pravde i naravno da ćemo učestvovati u postupku i braniti se”, rekao je Kristijan Vagner, portparol njemačkog ministarstva inostranih poslova, nakon što je Nikaragva podnijela zahtjev. Te je dodao: “No takođe želimo jasno dati do znanja da naravno odbacujemo ovu optužbu koju je protiv nas iznijela Nikaragva”.
Potencijalni uticaj slučaja Nikaragve
Predmet koji je pokrenula Nikaragva u velikoj mjeri se oslanja na južnoafrički i može biti test za pravni argument da presuda iz januara pokreće određene obaveze trećih država, poput Njemačke.
“Ova pitanja su prožeta visokim stepenom nejasnoće . Međutim, slučaj koji je pokrenula Nikaragva se po svom sadržaju suočava s ozbiljnim preprekama”, rekao je za DW Mihael Beker, docent međunarodnog prava i ljudskih prava na Trinity College u Dablinu.
Izazov za Nikaragvu je i optužba Izraela za genocid bez direktnog učestvovanja Izraela u tom slučaju. Da bi isposlovala presudu protiv Njemačke, “za Nikaragvu će vjerovatno biti važno da se utvrdi da neke od njemačkih obaveza ne zavise od toga krši li Izrael međunarodno pravo, nego da ih aktivira samo ozbiljna opasnost”, rekao je Beker. Svaka potpisnica sporazuma ima isto pravo da se pojavi pred sudom pravde, ali Nikaragva se suočava s velikom preprekom javnog mnjenja.
“Nikaragva je nedvosmisleno diktatura”, kaže za DW Sofia Hofmann, stručnjakinja za međunarodne odnose sa Univerziteta u Erfurtu.
“Za razliku od Južne Afrike, koja ne samo da je demokratska zemlja, nego iza sebe ima i nevjerovatno uspješan pozitivan narativ”, navodi ona.
Drugim riječima, Južna Afrika ima veći kredibilitet na svjetskoj sceni, s obzirom na rušenje vlastitog režima aparthejda i prelazak na demokratiju devedesetih. Uzme li se samo jedno mjerilo kao što je Indeks demokratije koji godišnje objavljuje “Economist Intelligence”, Južna Afrika je na 47. mjestu — kao “demokratija s nedostatkom“, slično kao SAD i Izrael. Nikaragva je na 143. mjestu, zajedno s “autoritarnim” režimima, jedno mjesto ispred Rusije.
Hofman kaže da ipak pravila važe za sve i postoji legitimna tvrdnja koju valja preispitati. Ona dodaje da “naravno, postoji i vrlo legitimna, važna tvrdnja koju treba iznijeti. Pravila su za sve”, dodala je ona, a Njemačka je “ovdje nekako vrlo dvolična u pogledu podrške međunarodnom pravu, s jedne strane, gleda što se događa u Ukrajini i na neki način zatvara oči kada je riječ o važnim političkim saveznicima“.
Zašto se izdvaja Njemačka?
Njemačka nije jedini saveznik Izraela, ali je jedan od najjačih. Nakon SAD-a, Njemačka je najveći izraelski dobavljač oružja između 2019-2023. prema podacima Stokholmskog mirovnog instituta (SIPRI) čak 30 posto izraelskog uvoza oružja dolazi iz Njemačke. Njemačka vlada je dala zeleno svjetlo za dodatne isporuke nakon napada 7. oktobra.
“Ideja da njemačko oružje doprinosi ubijanju mnogih civila, hiljada civila, žena, djece, je užasna ideja”, rekla je Hofman.
Prije nego što je podnijela tužbu, Nikaragva je poslala diplomatske note Njemačkoj i nekolicini zapadnih zemalja, koje podržavaju Izrael ili su povukle sredstva iz Agencije UN-a za palestinske izbjeglice (UNRWA), zbog navodno slabo potkrijepljenih navoda Izraela da je osoblje agencije bilo umiješano u napad 7. oktobra.
Diplomatska kampanja je možda imala nekog efekta na te zemlje, s obzirom na to da su neke od tada zaustavile prodaju oružja ili obnovile finansiranje agencije zbog pogoršanja uslova u Gazi. Njemačka je, međutim, ostala pri svom kursu. Pomoć agenciji pokrenuta je tek početkom ove sedmice, ali bez direktne pomoći u Gazi, zbog istrage o tvrdnjama Izraela koja je u toku.
“Državni rezon” pod pritiskom
Međunarodni sud pravde nema načina da sprovede svoje odluke, ali može doprinijeti političkom i javnom pritisku na vladu. Kakve god bile opipljive posljedice, Njemačka se suočava sa u principu teškom situacijom. Njen poslijeratni identitet je ukorijenjen u podržavanju univerzalnih principa međunarodnog prava koji je bio potaknut uglavnom vlastitim istorijskim zločinima. Njih Njemačka nastoji ispraviti konkretnom podrškom Izraelu, uprkos rastućem otuđenju jevrejske države od mnogih Jevreja širom svijeta.
Podrška Njemačke Izraelu sadržana je u tzv. “državnom rezonu” (raison d’État) tj. nacionalnom interesu, dvosmislenom političkom konceptu koji određenu državnu politiku čini neprikosnovenom i nedodirljivom. Njemačka Savezna centrala za političko obrazovanje tumači koncept više u autoritarnom ili monarhističkom nego u demokratskom kontekstu. Između ostalih problema, njemačka podrška Izraelu zbog genocida nad Jevrejima u prošlosti riskira u tome da izjednači državu i narod, što bi se prema kontroverznoj definiciji antisemitizma Međunarodnog saveza za sjećanje na Holokaust (IHRA) koju Njemačka koristi na različitim nivoima vlasti, moglo okvalifikovati kao antisemitski stav.
Slučaj je u skladu i sa širim međunarodnim kritikama njemačkih domaćih pritisaka na slobodu akademskog i kulturnog izražavanja, što je dovelo do toga da ljudi postaju “žrtve ili mete represije spram ove vrlo široke definicije antisemitizma”, kaže Hofman.
Sud je odvojio dva dana za pretres slučaja, 8. i 9. april, pri čemu su Nikaragva i Njemačka dobile po jedan dan za iznošenje usmenih argumenata. Presuda bi mogla uslijediti za nekoliko sedmica.
“Međunarodno pravo bi imalo koristi od pojašnjenja u vezi s radnjama koje država mora preduzeti da bi se pridržavala ovih obaveza”, rekao je Beker, profesor međunarodnog prava. “Tvrdnje Nikaragve o Njemačkoj predstavljaju konkretan slučaj u okviru kojeg se ta pitanja potencijalno mogu ispitati“, navodi on.
